Inna kultura jest możliwa. Koronawirus i przyszłość kultury w Polsce

Raport Fundacji Inicjatyw Strategicznych INSTRAT „Inna kultura jest możliwa. Koronawirus i przyszłość kultury w Polsce”, przygotowany na zlecenie Biennale Warszawa, powstawał w bardzo określonym kontekście. Prace nad nim rozpoczęły się, gdy większość instytucji kultury i sztuki została zamknięta ze względu na zagrożenie epidemiczne. Zakończyły się, gdy jedynie kilka z nich powróciło do swej dawnej aktywności, jednakże w mocno okrojonym wymiarze. 

Raport dostępny jest jako plik do pobrania:

oraz pod adresem: www.instrat.pl/inna-kultura.

Raport jest zapisem swojego czasu, dokumentacją stanu kryzysowego kultury, wywołanego przez pandemię, ale także, a może przede wszystkim, zestawieniem poważnych problemów strukturalnych, które ujawniły się lub zostały ujawnione w wyniku pandemii. Większość z nich jest dobrze znana w świecie kultury. O dużej części z nich od lat oficjalnie dyskutuje się w trakcie konferencji i kongresów oraz nieoficjalnie w garderobach i salach prób teatrów, w pracowniach artystów i biurach galerii. Rozmawia się o nich także poza instytucjami. W wyniku pandemii utowarowienie kultury (skutkujące podporządkowaniem działalności kulturalnej czynnikom wolnorynkowym, w tym także brakiem ubezpieczeń socjalnych i zdrowotnych artystek i artystów), prekaryzacja zatrudnienia w sektorze kultury (oznaczająca nisko płatne i niestabilne zatrudnienie w oparciu o umowy cywilne), niski poziom uzwiązkowienia (tym samym brak możliwości wywierania wpływu na kształt polityk kulturalnych) stały się nie tylko jaskrawo widoczne, ale i lepiej zrozumiałe.

Autorzy raportu związani z Fundacją INSTRAT oraz zespół Biennale Warszawa, instytucji, na zlecenie której ten raport powstał, zwrócili szczególną uwagę na sytuację ekonomiczną artystek i artystów, niepracujących etatowo w instytucjach publicznych czy w organizacjach pozarządowych. Prekarny status zawodowy, skazujący na pracę tymczasową, niskopłatną i niesatysfakcjonującą artystycznie, stawia ich bowiem w najtrudniejszej sytuacji.

Raport „Inna kultura jest możliwa. Koronawirus i przyszłość kultury w Polsce” jest pierwszym głosem wspomnianych wyżej dwóch instytucji w debacie na temat przyszłości kultury. Do wybuchu pandemii Biennale Warszawa unikało podejmowania tej kwestii, skupiając się raczej na dyskusji o modelach edukacji, alternatywnych systemach politycznych, transnarodowych relacjach, politykach ekonomicznych, odchodzących od zasad ekonomii neoklasycznej. Pandemia zmieniła priorytety, angażując nas mocniej i w większym zakresie w rozmowę o programach pomocowych i wsparciu dla środowiska kultury i sztuki. Nie chcielibyśmy jednak, żeby nasz wkład w dyskusję ograniczył się do zaproponowania nowych rozwiązań pomocowych w okresie pandemii czy nawet zarysowania programu możliwych w dłuższej perspektywie zmian strukturalnych w polu kultury (choć wydaje się to, swoją drogą, niezwykle ważne). Stawką raportu jest zmiana paradygmatu myślenia o kulturze, wypracowanego po 1989 r. i stale obecnego w rozmaitych koncepcjach polityki kulturalnej realizowanej przez władze centralne i lokalne. 

Instrat to progresywny think-tank zajmujący się doradztwem w zakresie polityk publicznych. Nasze programy badawcze obejmują zagadnienia gospodarki cyfrowej, energii i środowiska, zrównoważonych finansów oraz rynku pracy i nierówności. Jesteśmy zaangażowani na rzecz zmian zgodnych z interesem publicznym, a w naszej pracy tworzymy i promujemy narzędzia w otwartym dostępie (open source).