Ekonomie przyszłości
Sezon drugi i pół. Appendix antropologiczny

Ekonomia jest nauką społeczną, a jej treść – społeczne zaspokajanie potrzeb – ma charakter polityczny. Wbrew neoklasycznej wulgacie neoliberałów wybory dokonywane na polu zarządzania gospodarką nigdy nie są politycznie neutralne. Po pierwsze, dokonywane są w politycznej ramie wyznaczonej przez układy sił klasowych oraz podział gospodarki globalnej na centra i peryferie. Po drugie, ich materią jest zawsze żywa i nieredukowalna do skuteczności ekonomicznej społeczna praktyka. Dlatego podobnie jak bieżąca polityka ekonomiczna, myślenie o ekonomiach przyszłości musi wykraczać poza pole czystej ekonomii. Musi być częścią krytyki społecznej.

Wynalezienie szczepionki na wirusa atakującego społeczeństwa i ich najsłabsze sektory rysuje przed nami perspektywę wyjścia z trwającego kryzysu. Optymizm studzi jednak fakt, że państwa i elity ekonomiczne chcą przede wszystkim powrotu do „dobrych czasów” sprzed pandemii. Na horyzoncie majaczy już odwołanie publicznego wsparcia dla gospodarek i siły roboczej, a wraz z nim widmo powrotu polityk zaciskania pasa i zrzucania kosztów kryzysu na barki klas pracujących, ludzi biednych oraz krajów globalnego Południa.

W tej sytuacji bardziej niż w ubiegłym roku potrzebujemy wyjścia poza zgrane schematy zarządzania kryzysowego i jałowe koleiny neoliberalnych priorytetów. Potrzebujemy rozmachu utopii, a zarazem siły konkretu społecznego projektu. Nowe ekonomie potrzebują nowej wizji społeczeństwa, wspólnoty, procesu uspołecznienia i politycznej podmiotowości. Dlatego warto dziś spojrzeć na problematykę ekonomiczną przez pryzmat antropologii, tak by przeformułować problemy i przedefiniować podstawowe kategorie organizujące dyskurs ekonomiczny.

Taki zamysł leży u podstaw sezonu „drugiego i pół” cyklu „Ekonomie przyszłości”. Ten appendix antropologiczny będzie zarazem rodzajem hołdu złożonego jednemu z najciekawszych i najśmielszych myślicieli społecznych ostatnich dekad. Pójdziemy mianowicie tropem poszukiwań i propozycji zmarłego niedawno amerykańskiego antropologa Davida Graebera. Przyjrzymy się zaproponowanym przez niego ujęciom kwestii ekonomicznych o kluczowym znaczeniu. Spróbujemy przepisać ekonomię na język antropologii nie po to, by tę pierwszą zastąpić uprawianiem drugiej, ale żeby osadzić logikę ekonomiczną w rozległych sieciach życia. Podejmiemy graeberowską analizę długu, gówno wartych i niedowartościowanych prac (oraz wykonujących je klas opiekuńczych), komunizmu bazowego i wreszcie antropologicznej teorii wartości. Zmienimy terytorium dyskusji o kwestiach ekonomicznych, wiążąc kwestie sposobu produkcji, redystrybucji i cyrkulacji z reprodukcją i zmianą społeczną.

Wartością antropologicznego spojrzenia na ekonomię jest nacisk na wielość możliwości społecznej organizacji produkcji, waloryzacji, podziału i określania priorytetów. Różnorodność ta ma charakter zarówno historyczny, jak i geograficzny oraz strukturalny. Jedną z najważniejszych konsekwencji przyjęcia takiej perspektywy pozostaje rozbrojenie i dekonstrukcja konceptu homo oeconomicus, który mniej więcej od XVIII wieku stanowi milczące założenie większości zachodnich sposobów konceptualizacji gospodarki i zarządzania nią. Odrzucenie figury człowieka ekonomicznego – racjonalnego, kalkulującego i maksymalizującego własne korzyści egoistycznego indywiduum – jest koniecznym warunkiem przezwyciężenia systemu, w którym prywatny kapitał akumuluje zyski, a społeczeństwo ponosi koszty jego ekspansji.

Waga propozycji ekonomicznych Graebera polega nie tyle na kompletności obrazu struktur i procesów gospodarczych, jaki miałby się wyłaniać z jego prac, ile na mocy, z jaką zdolne są one otworzyć naszą wyobraźnię. Bez rozbudzenia takiej wyobraźni, zakorzenionej w dokonaniach antropologii ekonomicznej, trudno myśleć o realizacji celu, jakim jest gruntowne przeprojektowanie ekonomicznej teorii i praktyki. Tymczasem po kryzysie pandemicznym i w obliczu narastającego kryzysu klimatycznego to właśnie takie zadania stoją przed ekonomią – o ile chce ona mieć jakąś przyszłość.

Seminarium odbywa się na platformie Zoom i jest transmitowane na nasz profil na Facebooku, a także nagrywane i archiwizowane na YouTubie. Do każdego wydarzenia obowiązują osobne zapisy przez formularze na naszej stronie. Link do spotkania podamy mailowo. Ze względu na ochronę wizerunku prosimy o wyłączenie kamery i mikrofonu przez cały czas trwania wydarzenia. Zachęcamy jednak do włączenia się w dyskusję i przesyłania pytań na chacie. Prowadzący spotkania Przemysław Wielgosz zada je w waszym imieniu.

Program

23.02.2021 | 18:00 | wtorek

Pochwała długu

Dr hab. Kacper Pobłocki (EUROREG UW)

23.03.2021 | 18:00 | wtorek

Antropologiczna teoria wartości. Kiedy Mauss spotyka Marksa

Dr Michał Rauszer (Zakład Interdyscyplinarnych Badań nad Kulturą UW)

27.04.2021 | 18:00 | wtorek

Od bullshit job do buntu klasy opiekuńczej

Angelina Kussy (Universitat Autònoma de Barcelona) i Magda Malinowska (Inicjatywa Pracownicza)

Prowadzenie:
Przemysław Wielgosz (LMD-PL)