Pochwała długu

„Długi należy spłacać”. „Kto tego nie robi, traci wiarygodność u inwestorów”. „Dług publiczny zaciągnięty dziś spadnie na barki przyszłych pokoleń”. „Wzrost długu publicznego to hamulec rozwoju gospodarczego”. Takie i podobne stwierdzenia słyszymy nieustannie w mediach, eksperckich komentarzach i debatach politycznych. A co jeśli dług nie jest grzechem dłużnika, ale wspólnym interesem łączącym go z wierzycielem, który także powinien ponosić koszty ryzyka? Co jeśli dłużnik nie musi pokutować, składając swój los w ręce instytucji finansowych i w nieskończoność spłacając odsetki wielokrotnie wyższe od pierwotnie wziętego kredytu? Co jeśli niektóre długi – zaciągnięte wbrew interesom społecznym i bez demokratycznej debaty – są zwyczajnie bezprawne? Co wreszcie, jeśli najlepszym sposobem na zmniejszenie ciężaru długu publicznego jest jeszcze większe zadłużenie w celu podniesienia stopy inwestycji, czyli innymi słowy hodowanie deficytu? Wszystkie te wątpliwości (a właściwie dobrze dowiedzione tezy), od dawna formułowane przez przedstawicieli krytycznych nurtów w ekonomii, skutecznie podważają neoliberalny dyskurs na temat długu.

David Graeber idzie jednak o krok dalej. Jego historyczna analiza fenomenu długu wyprowadza ideę zadłużenia ze sfery winy, ułomności i moralnego potępienia, choć zarazem odzyskuje moralny wymiar teorii ekonomicznej. Jednocześnie wykracza daleko poza ciasne ramy gospodarki z wyobrażeń ortodoksyjnych ekonomistów. W jego ujęciu dług, na długo zanim pojęcie to wypaczyła klasyczna ekonomia, był nazwą jednej z podstawowych relacji społecznych. Oznaczał sieć wzajemnych zobowiązań, na której opierają się społeczna spójność, równość, solidarność i zaufanie. Tak pojęty dług nie tylko nie jest problemem, ale staje się wręcz niezbędnym elementem społecznej praxis. Im go więcej, tym lepiej. Bez długu oraz bez ukrytej w nim logiki wzajemności i zobowiązania nie ma nie tylko sensownego rozwoju ekonomicznego, ale też jakiejkolwiek reprodukcji społeczeństwa. Co więcej, tak jak pod brukiem może kryć się plaża, tak pod zmurszałą skorupą kapitalizmu życie społeczne rządzi się prawami bazowego komunizmu i zasadą daru.

Teoria długu Davida Grebera stawia na pierwszym planie kwestię warunków możliwości społeczeństwa opartego na egalitarnych relacjach wzajemności. Na planie drugim prowokuje pytanie o historyczną genezę przejścia do redukcjonistycznej koncepcji i materialnej pułapki systemu długu charakteryzującego kapitalistyczne stosunki ekonomiczne. Czyni to nie tylko po to, by roztrząsać kwestie historyczne, ale przede wszystkim by określić konieczne ramy systemowej transformacji. Takiej, która wyrastając z „głębokiego” poziomu uspołecznienia, niepoddającego się działaniu logiki towarowej i produktywistycznej, odnajdzie punkt oparcia dla budowy innego, prawdziwie egalitarnego i demokratycznego społeczeństwa.

Spotkanie odbywa się na platformie Zoom. Obowiązują zapisy przez formularz na naszej stronie (do 22.02.2021). Link do spotkania podamy mailowo. Planowana jest transmisja live na Facebooku. Spotkanie będzie nagrywane i zarchiwizowane na kanale YouTube oraz Zasobach strony Biennale. Ze względu na ochronę wizerunku prosimy o pozostawienie wyłączonych kamery i mikrofonu przez cały czas trwania wydarzenia. Zachęcamy jednak do włączenia się w dyskusję i przesyłania pytań na chacie. Prowadzący spotkanie Przemysław Wielgosz zada je w waszym imieniu.