Czym jest demokracja?
Oliver Ressler

Czym jest demokracja? – to właściwie nie jedno, a dwa pytania. Z jednej strony odwołuje się ono do uwarunkowań obecnych parlamentarnych demokracji przedstawicielskich poddawanych krytycznej analizie. Z drugiej strony, pytanie nakreśla różne podejścia do tego, jak mógłby wyglądać bardziej demokratyczny system rządów i jakie formy organizacyjne mógłby przybrać.

W ramach projektu pytanie Czym jest demokracja? zadano licznym aktywistom i analitykom politycznym w 15 miastach na całym świecie: w Amsterdamie, Berkeley, Bernie, Budapeszcie, Kopenhadze, Moskwie, Nowym Jorku, Rostocku, Salonikach, San Francisco, Sydney, Tajpej, Tel Awiwie i Warszawie. Wywiady były nagrywane od stycznia 2007 roku. Choć wszystkim uczestnikom zadano to samo pytanie, otrzymano mnogość perspektyw i punktów widzenia mieszkańców krajów uznawanych zwykle za „demokratyczne”.

Zebrany w wywiadach materiał posłużył za podstawę do filmu zrealizowanego w ośmiu częściach, które (re)prezentują – w skali globalnej – analizę głębokiego kryzysu politycznego modelu zachodniej demokracji. W jednym z filmów Adam Ostolski wyjaśnia, że początkowo „nowoczesna idea demokracji była powiązana z pojęciem postępu”, a kraje z systemem parlamentarnym „miały tendencję do demokratyzacji poprzez wprowadzanie nowych uczestników życia politycznego, przede wszystkim kobiet i robotników. Ale od lat 80. XX wieku, od pojawienia się w polityce i ekonomii trendów neoliberalnych, następuje regresja demokracji”. Lize Mogel (Nowy Jork) zaznacza, że sytuacja zmieniła się na tyle, że kiedy dzisiaj myślimy o demokracji przedstawicielskiej, „niekoniecznie mówimy o reprezentowaniu jednostek, tylko raczej o reprezentowaniu kapitału”. Nikos Panagos (Saloniki) twierdzi nawet, że „terminy reprezentacja i demokracja są niekompatybilne. A zatem w żadnym razie nie można nazywać obecnego systemu demokracją. To tylko wyszukana forma oligarchii”. Podczas gdy niektórzy uczestnicy wywiadów rozwijali swoje wizje demokracji przedstawicielskiej i procesów decyzyjnych w rdzennych społecznościach, David McNeill (Sydney) poruszył kwestię tego, czy w ogóle jest sens „w dalszym ciągu walczyć o prawo posiadania i definiowania terminu demokracja”, czy raczej „został on już tak wypaczony i skażony przez roszczących sobie do niego pretensje konserwatystów, że lepiej go porzucić”.

Film omawia niejasne i w gruncie rzeczy sporne pojęcie „demokracji”, którego dzierżący władzę używają dla zachowania porządku, choć jednocześnie „demokracja” wciąż obrazuje ideę, do której desperacko dążą setki milionów mieszkańców globalnego Południa. Dzisiaj opowiadanie się przeciwko „demokracji” wydaje się praktycznie niemożliwe, pomimo że hasło to robi się coraz bardziej puste i jałowe. Potencjalna strategia może obejmować próbę wypełnienia nowym znaczeniem tego, co nazywamy „demokracją”. W tym zakresie film przedstawia wielopoziomowy dyskurs dotyczący demokracji, zawierający szerokie pole opinii przekraczających granice państw narodowych i kontynentów.

Film składa się z ośmiu części: Rethinking representation (Inne myślenie o reprezentacji), Politics of exclusions (Polityka wykluczenia), Secrecy instead of democratic transparency (Tajność zamiast demokratycznej przejrzystości), New democracies? (Nowe demokracje?), Is representative democracy a democracy? (Czy demokracja przedstawicielska to demokracja?), Direct democracy (Demokracja bezpośrednia), Reclaiming Indigenous politics (Odzyskiwanie rodzimej polityki) i Should we consign the Western democracy model to the ash heap of history? (Czy powinniśmy wyrzucić zachodni model demokracji na śmietnik historii?).

Film

Czym jest demokracja? (What Is Democracy?)

2009, 118 min

koncepcja, wywiady, zdjęcia i dźwięk: Oliver Ressler

wywiadów udzielili: Kuan-Hsing Chen, Noortje Marres, Lin Chalozin Dovrat, Thanasis Triaridis, Tone Olaf Nielsen, Jo van der Spek, Cheikh Papa Sakho, Wolf Dieter Narr, Tiny a.k.a. Lisa Gray-Garcia, Joanna Erbel, Yvonne Riano, Trevor Paglen, Tadeusz Kowalik, Adam Ostolski, Boris Kagarlitsky, Michal Kozlowski, Lize Mogel, Rick Ayers, Nikos Panagos, Macha Kurzina, Gabor Csillag, Zachary Running Wolf, Jenny Munroe, David McNeill

montaż i produkcja wideo: Oliver Ressler

montaż obrazu i napisy: David Grohe

animacja: Zanny Begg

kompozycje i udźwiękowienie: Rudi Gottsberger

zdjęcia: Sierpien 80 (© Telewizja Polska S.A.)

tłumaczenie napisów angielskich: Harold Otto

Film w języku angielskim z polskimi napisami.