Kartografie spekulatywne
Projekt kanadyjskich artystów Solomona Naglera i Angeli Henderson
Uświadomienie sobie skali ludzkiego wpływu na środowisko oraz wyłanianie się nowego paradygmatu w naukach humanistycznych, który określić można jako humanistykę ekologiczną, zwróciły uwagę na krajobraz i naturę jako aktora, świadka, materiał dowodowy i archiwum, które może stanowić istotne źródło wiedzy dla badaczy przeszłości. Badacze przeszłej przemocy z coraz większą uwagą studiują krajobraz tzw. nie-miejsc pamięci (miejsc znaczących, ale nie upamiętnionych, nie oznaczonych), odkrywając, że miejsca, które z pozoru wydają się puste, w istocie pełne są śladów wydarzeń sprzed lat. W miejsce dyskursu uprzywilejowującego niewyrażalne, wyłania się nowy język, który zwraca uwagę na to, co materialne, a czasem także – jak rośliny – żywe, jako warte dostrzeżenia w przestrzeni miejsc, w których z pozoru „nic nie ma”. Jednocześnie, nowe możliwości techniczne i powiązane z nimi, nowe metody badań otworzyły pole dla archeologii nie-inwazyjnej, która studiuje topografię i gromadzi dane na temat struktury miejsca bez ingerowania w nie w sposób właściwy dla tradycyjnej archeologii, dostarczając cyfrowych danych na temat wiedzy zarchiwizowanej w krajobrazie.
Podążając za tymi intuicjami, zespół złożony z artystów i badaczy podjął próbę wspólnej refleksji nad tym, jakie są konsekwencje tej zmiany paradygmatu dla myślenia o samej idei czynienia wiedzy zgromadzonej w lokalnych ekosystemach widzialną i możliwą do zakomunikowania. Czy jeśli traktujemy naturę jako materialnego świadka, powinniśmy w nią ingerować w sposób właściwy zinstytucjonalizowanej pamięci? Czy możliwe jest wypracowanie takich strategii upamiętniania dla miejsc będących przestrzenią natury – lasów, pól, łąk – które jednocześnie nie oznaczają ich radykalnej transformacji i kolonizacji (wycinki drzew, wprowadzenia nowych, obcych materiałów, rozbudowy infrastruktury, która na trwałe przekształca charakter miejsca)? Wreszcie, w jaki sposób dane i wiedza zawierająca się w krajobrazie może zostać zwizualizowana w sposób, który nie wymaga eksperckiego przygotowania, by móc ją odczytać? Próba udzielenia odpowiedzi na te pytania jest celem projektu Kartografie spekulatywne.
Projekt powstał z inicjatywy dwójki kanadyjskich artystów – Solomona Naglera i Angeli Henderson, którzy tworzą i pracują w Halifax w Nowej Szkocji i wykładają w Nova Scotia College of Art and Design. Biorąc za punkt wyjścia przekonanie, że sztuka i nauka to dwa równoważne, choć odmienne, sposoby dociekania, artyści, we współpracy z badaczami nie-miejsc pamięci, w lipcu 2019 prowadzić będą w Polsce badania terenowe połączone z pracą twórczą. Przetwarzając materiał badawczy (także ten już zgromadzony przez współpracowników), wypracują tymczasową instalację-prototyp dokumentującą pracę w terenie, a zarazem będącą próbą zmierzenia się z rozumianą na nowo możliwością pomnika.
