Kooperatyzm – ideologia organizującej się gospodarczo demokracji. Historia i aktualność

Przedmiotem starań ruchów emancypacyjnych XIX i XX stulecia stała się przede wszystkim sytuacja materialna ludu – z jednej strony chodziło o własność środków produkcji, z drugiej zaś ułatwienie konsumpcji najpotrzebniejszych towarów i usług. Demokratyczna organizacja wytwórczości i samodzielne zarządzanie własnymi wyborami konsumpcyjnymi stanowiły w istocie postulaty o charakterze politycznym, stając się podstawowymi wyróżnikami etosu spółdzielczego. Zarówno protoplaści ruchu spółdzielczego w osobach socjalistów utopijnych, jak i pierwsi ideologowie kooperatyzmu, tacy jak francuski ekonomista Charles Gide czy polski socjalista i filozof Edward Abramowski, wierzyli, że sprawiedliwa droga zaspokojenia podstawowych potrzeb człowieka wiedzie przez kooperację oraz pomoc wzajemną.

Kooperatyzm stanowi rezultat typowego dla epoki nowoczesnej marzenia o rozumowo urządzonym świecie społecznym. W tym sensie wpisuje się on w obszar wielkich ideologii XIX i XX stulecia, jednocześnie nie ograniczając się do założeń żadnej z nich. Poruszając się na obrzeżach wpływowych narracji politycznych, zarazem odnosząc ich przesłanie do uniwersalnego ideału braterstwa i powszechności doświadczenia kooperacji, stanowił on rodzaj „ideologii mniejszej” – uniwersalnej kultury tego, co wspólne przenikającej dzieje. Być może traktując kooperatyzm jako historyczny fenomen, możemy również odnaleźć w nim pierwiastki nadal żywe i aktualne – remedium na wyczerpującą się formułę liberalnego parlamentaryzmu i kryzys post-fordowskiego kapitalizmu, a nawet sposób antycypacji nadchodzących formy życia wspólnotowego.