Maj i czerwiec w programie Solidarność 2.0, czyli demokracja jako forma życia
Wtorek, 8 maja, godz. 18:00
Biennale Warszawa, ul. Mokotowska 29a
Spotkanie w języku angielskim
Wolne Terytorium Nestora Machno – anarchistyczne anty-państwo
Wykład Dmytro Stasiuka
Wolne Terytorium to nieoficjalna nazwa autonomicznego obszaru istniejącego na terenach południowej Ukrainy pomiędzy 1918 a 1921 rokiem. Nie było to państwo, bo jego główny protagonista – anarchista Nestor Machno – i jego towarzysze oraz towarzyszki odżegnywali się od formy państwa i promowali ideę społeczeństwa wolnego od hierarchicznie zorganizowanej władzy. Wojna domowa, która nastała w Rosji po rewolucji październikowej, wrogość ze strony zarówno bolszewików, jak i białogwardzistów oraz ciągłe przemarsze wojsk, utrudniły budowę na Wolnym Terytorium autonomicznych struktur politycznych i gospodarczych, przyczyniając się do jego upadku. Pomimo tego historia owego anarchistycznego eksperymentu, ignorowana przez wielu oficjalnych historyków, dostarcza cennej wiedzy na temat metod budowy alternatywnych formacji politycznych.
Dmytro Stasiuk jest ukraińskim historykiem i kulturoznawcą. Pracuje w Centralnym Państwowym Archiwum CinePhotoPhono w Kijowie. Jego zainteresowania skupiają się na historii i historiografii ukraińskiego ruchu anarchistycznego oraz kulturowych konstrukcjach projektów utopijnych. W ostatnim czasie odwiedził wiele ukraińskich miast z wykładami na temat Nestora Machno i Wolnego Terytorium.
Uwaga: Spotkanie w języku angielskim. Zapis wideo wraz z tłumaczeniem zostanie udostępniony po zakończeniu cyklu w czerwcu 2018 roku
Wtorek, 15 maja, godz. 18:00
Biennale Warszawa, ul. Mokotowska 29a
Populizm – zagrożenie czy objaw demokracji?
Wykład Jana Sowy
Wzrastająca popularność konserwatywnego populizmu zmusza nas do systematycznego przemyślenia owego zjawiska. Wbrew powszechnym opiniom nie jest ów populizm wcale ostatecznym i największym zagrożeniem dla ładu demokratycznego, czy też nie jest nim sam w sobie, jako samodzielna formacja. Populizm jest przede wszystkim pochodną szczególnej konfiguracji pola politycznego i medialnego, typowej dla kapitalizmu w jego dojrzałej, rozwiniętej formie: jest niczym opatrywanie społecznej rany wywołanej przez procesy akumulacji kapitału. Ukształtował się jako forma polityki uprawianej na peryferiach kapitalistycznego systemu-świata (najpierw w Stanach Zjednoczonych XIX wieku, później w Ameryce Łacińskiej), jednak wraz ze zniszczeniem urządzeń państwa dobrobytu pod koniec XX wieku, zaczął rozprzestrzeniać się w obszarach centralnych. Jego sukces wynika ze szczególnej kombinacji trzech czynników: niezadowolenia wywołanego przez klasowe podziały w społeczeństwach kapitalistycznych, mechanizmów polityki parlamentarnej oraz nowych form utowarowionej komunikacji społecznej (m.in. media społecznościowe). Jego siłę zamachową stanowi lęk oraz poczucie braku godności dotykające przede wszystkim ludzi biednych oraz niższą klasę średnią. Nie jest jednak formacją wyłącznie reakcyjną i negatywną. Dostrzec w nim można również dążenie do wzmocnienia powszechnej suwerenności i artykulacji interesów ignorowanych do tej pory przez klasy panujące.
Wtorek, 22 maja, godz. 18:00
Biennale Warszawa, ul. Mokotowska 29a
Spotkanie w języku angielskim
Nieformalne zamieszkiwanie: przekształcenia ogródków działkowych na obrzeżach Budapesztu jako praktyka samo-pomocy w obliczu finansowej zależności
Wykład Andrása Vigvári
Wykład przedstawia teoretyczne zaplecze oraz praktyczne rezultaty antropologicznych badań, przeprowadzonych na terenach ogródków działkowych znajdujących się na wschodnich rubieżach Budapesztu. Celem owych badań było zmapowanie przemian ogródków działkowych po kryzysie 2008 roku oraz ich nowych funkcji, które pojawiły się w wyniku przeobrażeń ustrojowych. W ostatnich dwóch dekadach działki z czasów socjalizmu przeistoczyły się w permanentne dzielnice mieszkalne. Było to jedno z kluczowych przestrzennych przeobrażeń wywołanych kryzysem na rynku nieruchomości lat 90. ubiegłego wieku, co wiąże się z szerszym zagadnieniem przekształceń w miejskich i podmiejskich post-socjalistycznych dzielnicach mieszkalnych. W ostatnich latach ogródki działkowe – centralny element zespołu nieformalnych zasobów, pozwalających radzić sobie z konsekwencjami kryzysu – stały się miejscem schronienia dla ofiar finansjalizacji rynku mieszkaniowego. Paradoksalnie to splot fizycznych okoliczności (brak infrastruktury publicznej połączony z niemożliwością rozwijania upraw czy hodowli) oraz niejednoznacznych rozwiązań prawnych (niejasny status administracyjny ogródków działkowych) dał impuls do przekształcenia działek w materialną podstawę działania przeciw finansjalizacji.
András Vigvári jest socjologiem i etnografem. Obecnie doktoryzuje się na Uniwersytecie im. Loránda Eötvösa w Budapeszcie oraz pracuje jako młodszy badacz w Centrum Nauk Społecznych Węgierskiej Akademii Nauk. W bieżącym roku akademickim przebywa na stypendium w Centrum Europejskich Studiów Regionalnych i Lokalnych EUROREG na Uniwersytecie Warszawskim. W swojej pracy naukowej Vigvári koncentruje się na problemach mobilności przestrzennej, relacji miasto-wieś oraz marginalizacji przestrzennej. Prowadził badania na miejskich i wiejskich terenach poddanych segregacji, a obecnie zajmuje się przekształceniami ogródków działkowych w Budapeszcie wywołanymi finansjalizacją rynku mieszkaniowego na Węgrzech.
Uwaga: Spotkanie w języku angielskim. Zapis wideo wraz z tłumaczeniem zostanie udostępniony po zakończeniu cyklu w czerwcu 2018 roku.
Wykład Andrása Vigvári jest organizowany we współpracy z Centrum Europejskich Studiów Regionalnych i Lokalnych EUROREG na Uniwersytecie Warszawskim. Biennale Warszawa dziękuje Kacprowi Pobłockiemu za pomoc w organizacji wydarzenia.
Wtorek, 29 maja, godz. 18:00
Biennale Warszawa, ul. Mokotowska 29a
Co jest sprawiedliwe? Sprawiedliwość naprawcza i inne sposoby demokratyzacji prawa w teorii oraz w praktyce
Wykład Moniki Płatek
Reformy wymiaru sprawiedliwości prowadzone w Polsce w ostatnich latach wzbudziły burzliwe dyskusje na temat trójpodziału władzy oraz niezależności władzy sądowniczej od ustawodawczej i wykonawczej. Kwestia ta nie wyczerpuje jednak pytania o relację między prawem a władzą w społeczeństwach demokratycznych. Czy w demokracji to władza państwowa powinna być tym organem, który ma wymierzać sprawiedliwość i pilnować jej egzekucji? Czy kompetencje te nie powinny znaleźć się raczej pod kontrolą samorządnej wspólnoty, a nie państwowej administracji? Sprawiedliwość naprawcza popularna m.in. w Kanadzie, Wielkiej Brytanii czy Skandynawii – alternatywna dla modelu sprawiedliwości resocjalizacyjnej oraz retrybutywnej – stawia te kwestie w centrum dyskusji na temat relacji między stanowieniem i egzekwowaniem prawa a polityczną samorządnością wspólnoty. Jest więc dobrym punktem wyjścia do rozważenia roli, jaką wymiar sprawiedliwości może i powinien odgrywać w społeczeństwach demokratycznych.
Monika Płatek jest prawniczką, nauczycielką akademicką i feministką. Ma tytuł doktora habilitowanego nauk prawnych, pracuje jako profesor nadzwyczajna na Uniwersytecie Warszawskim. W swojej karierze była związana z licznymi ośrodkami naukowymi m.in. w Danii, Norwegii, Francji, na Litwie i w Stanach Zjednoczonych. Była założycielką i przez wiele lat prezeską Polskiego Stowarzyszenia Edukacji Prawnej, pełnomocniczką Rzecznika Praw Obywatelskich ds. praw ofiar przestępstw, a także ekspertką ds. prawnych komisji sejmowych, Open Society Institute i Rady Europy. Zasiada w radach programowych fundacji Panoptykon oraz archiwum im. Wiktora Osiatyńskiego. Publikowała w wielu czasopismach w Polsce i na świecie. Jest autorką m.in. monografii Systemy penitencjarne państw skandynawskich oraz redaktorką (wspólnie z Michałem Fajstem) książki Sprawiedliwość naprawcza. Idea. Teoria. Praktyka.
Wtorek, 5 czerwca, godz. 18:00
Biennale Warszawa, ul. Mokotowska 29a
Czy demokracja globalna jest możliwa? Część I: dwa stulecia demokratyzacji
Wykład Jana Sowy
Parlamentaryzm ma za sobą ponad dwa stulecia systematycznego rozwoju. W tym czasie dokonał podwójnej ekspansji: geograficznej, obejmując swoim zasięgiem liczne kraje na wszystkich zamieszkanych kontynentach; oraz społecznej, wciągając w swoją orbitę kolejne wykluczone kiedyś z prawa do głosu grupy (ludzi biednych, mniejszości etniczne czy kobiety). Historia ta pozwala odpowiedzieć na kilka pytań kluczowych dla projektu budowy globalnej demokracji. Czy inkluzywne, pro-demokratyczne wzory organizacji politycznej mogą być fundamentalnie niezgodne z jakimiś normami lub wartościami kulturowymi? A jeśli tak, to z jakimi? Czy kapitalizm jest wrogiem czy sprzymierzeńcem demokracji? Jakie konsekwencje dla demokratyzacji ma historia kolonialnej dominacji? Jakie wartości oraz normy społeczne najsilniej korelują z demokratyczną kulturą? Wreszcie, jaki jest związek pomiędzy dążeniem do demokratyzacji a innymi walkami emancypacyjnymi – o równouprawnienie kobiet, przeciw nierównościom materialnym, o wolność mediów oraz uwłasnowolnienie (empowerment) mniejszości etnicznych?
Wtorek, 12 czerwca, godz. 18:00
Biennale Warszawa, ul. Mokotowska 29a
Technologie (dla) demokracji: szanse, wyzwania, zagrożenia
Rozmowę Marii Świetlik i Marcina Kozieja poprowadzi Jan Sowa
Gwałtowny rozwój technologii teleinformatycznych i komunikacyjnych w ostatnim półwieczu przyniósł ambiwalentne konsekwencje społeczno-polityczne. Z jednej strony zyskaliśmy nie tylko nowe narzędzia mobilizacji politycznej pozwalające wspierać demokratyczną kulturę, ale także nową sferę walki o dobra wspólne. Spory wokół tzw. praw własności intelektualnej (oraz monopolistycznych praktyk z nimi związanych), domeny publicznej, dozwolonego użytku czy patentowania algorytmów regularnie wykraczają poza wąskie grono ekspertów i kończą się czasem konfrontacjami na ulicach, jak było chociażby w Polsce przy okazji próby wprowadzenia ACTA. Z drugiej jednak strony doświadczamy inwigilacji na niespotykaną wcześniej skalę, a praktyki śledzenia użytkowników i pozyskiwania ich danych stosowane przez globalne korporacje – jak Facebook czy Google – wykraczają daleko poza najśmielsze fantazje George’a Orwella. Technologia nie jest sama w sobie odpowiedzialna za którekolwiek z owych użyć, nie jest dobra, zła, nie jest też neutralna – zwyczajnie jest. Bez naszej wyobraźni i determinacji nie będzie automatycznie narzędziem w walce o emancypację i elementem radykalnie demokratycznej organizacji politycznej, ale stanie się raczej środkiem nadzoru i kontroli.
Maria Świetlk – antropolożka polityczności, alterglobalistka, działaczka praw pracowniczych i cyfrowych, członkini związku zawodowego Inicjatywa Pracownicza i stowarzyszenia Internet Society.
Marcin Koziej – inżynier i filozof, zainteresowany wpływem technologii komunikacyjnych na skoordynowane współdziałanie. Działacz praw cyfrowych, współzałożyciel Akcji Demokracji.
Wtorek, 19 czerwca, godz. 18:00
Biennale Warszawa, ul. Mokotowska 29a
Czy demokracja globalna jest możliwa? Część II: wizje przyszłości
Wykład Jana Sowy
Trudno dziś ignorować poczucie, że ludzkość znalazła się w kluczowym momencie swojego rozwoju, który może również okazać się jednym z momentów przełomowych w historii życia na Ziemi. Globalizujący się kapitalizm oraz gwałtowny rozwój technologii komunikacyjno-organizacyjnych sprawił, że ludzkie społeczeństwa są dzisiaj wzajemnie połączone i zależne od siebie tak, jak nigdy wcześniej. Wzrost naszego wpływu na środowisko naturalne – nazywany w teorii krytycznej kapitałocenem, a więc epoką, w której akumulacja kapitału odciska swoje geologiczne piętno na naszej planecie – sprawił, że w ową sieć zależności uwikłaliśmy również inne gatunki zamieszkujące Ziemię, a właściwie całość życia takiego, jakie znamy. Zasadniczy problem polega na tym, że nie mamy żadnych skutecznie działających globalnych narzędzi politycznego działania, pozwalających radzić sobie z wyzwaniami o skali globalnej. Konstrukcja potencjalnej formy planetarnego samo-rządu wydaje się jednym z najpilniejszych politycznych wyzwań współczesności. Co jednak zrobić, aby była to globalna demokracja, a nie planetarna plutokracja, ku której niebezpiecznie ciąży ewolucja naszych systemów politycznych? Pomysły możliwych rozwiązań podsuwa zarówno teoria, jak i aktywizm oraz sztka. W czasie ostatniego spotkania w cyklu przyjrzymy się owym inicjatywom, próbując odpowiedzieć na pytanie, czy demokracja globalna jest możliwa, a jeśli tak, to i jak ją skonstruować.