Zapomniany internacjonalizm
Filmowcy świata, łączcie się!
Tereza Stejskalova

Prezentowane filmy układają się w opowieść o – powszechnym w drugiej połowie ubiegłego wieku – zjawisku tymczasowych pobytów w Czechosłowacji studentów z krajów globalnego Południa – naówczas nazywanych Trzecim Światem – i towarzyszącej mu wymianie kulturowej w dziedzinie filmu. Wyłania się z nich często pomijany związek między kulturą czechosłowacką a postkolonialną.

Algierski reżyser Mohammed Lakhdar-Hamina (ur. 1934) i syryjski reżyser Nabil Maleh (1936−2016) są uznawani za ojców kinematografii w swoich rodzinnych krajach, a także kluczowe postaci filmu arabskiego. Ze względu na swoje politycznie zaangażowane i estetycznie radykalne dzieła, zdobyli również uznanie na arenie międzynarodowej. Jednak rzadko wspomina się o tym, że w latach 60. obaj studiowali w praskiej szkole filmowej FAMU.

Inni wybitni filmowcy, będący absolwentami FAMU, to m.in. pochodzący ze Sri Lanki reżyser Piyasiri Gunaratna (ur. 1939) czy tunezyjski dokumentalista Hafed Bouassida (ur. 1947), a także kilkudziesięciu innych reżyserów, operatorów i scenarzystów z różnych krajów Azji, Afryki i Ameryki Łacińskiej.

W socjalistycznych państwach Bloku Wschodniego studiowały rzesze studentów z krajów globalnego Południa. Wpisywało się to w komunistyczny internacjonalizm i solidarność z państwami zwalczającymi dziedzictwo kolonializmu, nawet jeśli motywowane było przede wszystkim zimnowojennym konfliktem. Najwięcej studentów, którzy wybierali dyscypliny artystyczne, studiowało film, ponieważ wydawał się on skutecznym narzędziem zarówno edukacyjnym, jak i politycznym. Wszechzwiązkowy Państwowy Instytut Kinematografii w Moskwie, Państwowa Wyższa Szkoła Filmowa w Łodzi i FAMU w Pradze miały w ten sposób wkład w rozwój afrykańskiej i azjatyckiej kinematografii.

Podczas gdy wspomniani wcześniej twórcy po powrocie do swoich krajów odegrali ważną, jeśli nie wręcz kluczową rolę w rozwoju rodzimej kinematografii, w Czechosłowacji pozostało po nich niewiele – praktycznie żadnego śladu w lokalnej pamięci kulturowej.

W trakcie spotkania zaprezentujemy filmy nakręcone podczas ich studiów (lub tuż po nich) w Czechosłowacji. Zachowały się one w Czeskim Narodowym Archiwum Filmowym. Są to filmy porzucone, do których obecnie nikt nie rości sobie praw. Jednocześnie są one świadkami zapomnianej tradycji internacjonalizmu i ważnej wymiany kulturalnej. To nie przypadek, że w niektórych filmach czechosłowackiej Nowej Fali odnajdujemy krytykę rasizmu, z którym zetknęli się cudzoziemscy studenci. Można ją dostrzec, pomimo że jakakolwiek wzmianka o rasizmie w ówczesnym czechosłowackim społeczeństwie stanowiła temat tabu. Przykładem wzajemnego oddziaływania jest dyplomowy film Drahomíry Vihanovej opowiadający historię afrykańskiego studenta muzyki mieszkającego w Pradze.

Program

1. Krishna Vishwanath Czarne i białe
2. Nabil Maleh Uwaga! Dziecko? (Pozor! Dítě?)
3. Piyasiri Gunaratna Zima w Czechosłowacji (Zima v Československu)
4. Drahomíra Vihanová Fuga na czarnych klawiszach (Fuga na černých klávesách)

Filmy w języku czeskim (z wyjątkiem Zimy w Czechosłowacji − w języku syngaleskim) z polskimi i angielskimi napisami.