Uzbrojona demokracja
Prowadzona na szeroką skalę inwazja Rosji na Ukrainę, która powoduje masową fizyczną i polityczną eksterminację tamtejszej ludności, zmusiła Europę do zakwestionowania fundamentów, na których od zakończenia drugiej wojny światowej opiera się jej porządek instytucjonalny. W sytuacji, gdy nie tylko przyszłość, ale i teraźniejszość szeroko pojętej Europy stanęły w obliczu bezpośredniego zagrożenia egzystencjalnego ze strony rosyjskiego faszyzmu, wiele podstawowych kategorii, takich jak demokracja i autorytaryzm, historycyzm i neokolonializm, pacyfizm i manifestowanie sprzeciwu wymaga przemyślenia i zmiany. System ideologicznych koordynatów, a także ramy spektrum politycznego w granicach, w których się dotąd poruszaliśmy, zostaną poddane reorganizacji, żeby pomieścić nową, katastroficzną rzeczywistość.
Fundamentalna różnica, z jaką mierzymy się teraz w Europie, pomiędzy zachodnim podejściem charakteryzującym się dążeniem do utrzymania pokoju a wschodnim, skupionym na wyzwoleniu i niepodległości, stanowi dramatyczne wyzwanie: aby przetrwać i się rozwijać, demokracja jako ustrój polityczny musi mieć zdolność do obrony samej siebie również w sferze militarnej. Jakie zmiany wprowadza to w pojęciu państwa narodowego i zasadach internacjonalizmu? Jak zmienią się pojęcia i praktyki obywatelskości, praworządności, praw człowieka i wolności? Jak wpływa to na aparat gospodarczy i jak na nowo ustanawia modus vivendi naszych społeczeństw? Czy nowy paradygmat polityczny może nas ustrzec przed imperialistycznymi i faszystowskimi nadużyciami oraz zapobiegać politycznej i militarnej przemocy silnych wobec słabych?
Specjalny program publiczny Uzbrojona demokracja przygotowany przez Kyiv Biennial i Biennale Warszawa pod kierunkiem kuratorskim Vasyla Cherepanyna bada pojęcia imperializmu, wyzwolenia, faszyzmu, autokracji, rewolucji i militaryzacji w świecie, który ma powstać na wypalonej europejskiej ziemi. Stanowi on pierwszą część organizowanej przez East Europe Biennial Alliance i omawiającej militarną napaść Rosji na Ukrainę serii, która odbywać się będzie w Warszawie, Pradze, Kassel i Rydze latem oraz jesienią 2022 roku.
PROGRAM
01.07.2022
18:00-19:30 CEST
Projekt rozliczenie. Dokumentowanie rosyjskich zbrodni wojennych w Ukrainie
Nataliya Gumenyuk i Angelina Kariakina
[online]
Projekt rozliczenie: Ukraina zeznaje został zainicjowany na samym początku wojny, kiedy wspomnienia ofiar oraz świadków były jeszcze bardzo świeże, w celu gromadzenia zarówno dowodów, jak i świadectw historycznych. W ciągu dwunastu miesięcy projekt otrzyma mandat do prowadzenia dochodzeń w sprawie domniemanych naruszeń i nadużyć praw człowieka, a także do proponowania rekomendacji dotyczących odpowiedzialności. Będzie również gromadził i nagłaśniał zeznania świadków i ofiar rosyjskiej agresji, w tym osób, które doświadczyły dyskryminacji, wysiedleń i zbrodni przeciwko ludzkości. Celem projektu jest tworzenie podsumowań konkretnych przypadków do przedstawienia krajowym i międzynarodowym trybunałom. Opowieści o wojnie muszą być przedstawiane dokładnie, z wyczuciem i szacunkiem, oraz prezentować historie w całości. W przeszłości relacje świadków były opowiadane długo po zakończeniu konfliktu, co pozbawiło wiele spośród ofiar dostępu do sprawiedliwości. W sytuacji trwającej wojny sprawozdawanie na temat praw człowieka, dokumentowanie oraz gromadzenie dowodów i świadectw są naglącą koniecznością.
04.07.2022
18:00-19:30 CEST
Rozbrojona inteligencja. Bańka zachodniego dyskursu a realia wojny w Europie
Karl Schlögel
[online]
Dla większości zachodnich intelektualistów Ukraina przestała być terra incognita późno, po zajęciu Krymu przez Rosję w 2014 roku, lub dopiero 24 lutego tego roku, po rozpoczęciu rosyjskiej inwazji. Obrazy z Mariupola, Charkowa, Kijowa i Buczy rozbiły hermetyczną bańkę dyskursu, ukazując barbarzyńskie realia działań wojennych. Intelektualiści odkryli swoją ignorancję i ograniczenia własnej wiedzy na temat wschodu Europy. Wielu wzięło sobie tę lekcję do serca i zaczęło się edukować, ale równie wielu wciąż trzyma się przestarzałych klisz i odmawia aktualizacji swoich mentalnych map.
05.07.2022
18:00-19:30 CEST
O demokracji walczącej
Jan-Werner Müller
[online]
Idea „demokracji walczącej” odwołuje się do pragnienia, by demokracja sama broniła się przed tymi, którzy będą chcieli wykorzystać demokratyczne instytucje do jej zniesienia. Pojęcie to powstało w latach 30. XX wieku, a w ostatnich latach przeżywa renesans na tle szeroko dyskutowanego „kryzysu demokracji”. W praktyce opierało się niegdyś na partyjnych zakazach i ograniczeniach wolności słowa, ale w kontekście XXI wieku mówi się również o nowych ideach, takich jak uniemożliwienie niektórym jednostkom ubiegania się o stanowiska polityczne. Termin ten od zawsze wywoływał kontrowersje, a główny zarzut dotyczy tego, że w procesie obrony swoich interesów demokracja sama staje się autorytarna. Te dylematy zostaną omówione w wykładzie, a po nim nastąpi dyskusja na temat tego, czy i w jakim stopniu wojująca demokracja może i powinna być dziś zastosowana w różnych krajach.
06.07.2022
18:00-19:30 CEST
Ukraińska kultura na wojnie
Tamara Hundorova i Serhy Yekelchyk
[online]
Pokolenie postsowieckie i trauma dekolonizacji, Tamara Hundorowa
Autorka wykładu skupi się na kształtowaniu się nowego postsowieckiego pokolenia, które w latach 90. zaczynało od poczucia bezdomności, a doszło do postawy odpowiedzialności za „ostatnie terytorium”, o które trzeba walczyć. W centrum tej opowieści znajduje się autobiografia tego pokolenia, sportretowanego i przedstawionego w tekstach Serhija Żadana. Twierdzi on, że ta generacja jest jednym z symbolicznych celów, które Rosja chce zniszczyć i skolonizować, wymazując jej wspomnienia i historię.
Ukraińska kultura masowa i symbole oporu wobec rosyjskiej agresji, Serhy Yekelchyk
Podczas wykładu autor przeanalizuje tak ikoniczne przedstawienia ukraińskiego oporu, jak memy o rosyjskim okręcie, wykrywający miny pies Patron czy niezniszczalne szafki kuchenne. Zidentyfikuje przy tym logikę kulturową, która zapewniła im przychylność masowej publiczności, podczas gdy inne symbole kultury nigdy nie zdobyły tak szerokiego rozgłosu lub stały się sławne tylko na chwilę.
07.07.2022
18:00-19:30 CEST
Apatia wobec autorytaryzmu i agresji
Renata Salecl
[online]
Napaść Rosji na Ukrainę wywołała pytania na temat funkcjonujących w postsowieckich reżimach mechanizmów psychologicznych, które sprawiły, że rosyjska ludność zachowała się w tej sytuacji biernie. Tamtejszy autorytarny reżim bazuje na apatii nieróżniącej się do tej z czasów radzieckich. W kraju, gdzie nie jest już sekretem, że kłamstwa i oszustwa prowadzą do sukcesu, dla wielu osób apatia przybiera formę braku zainteresowania walką polityczną, cynizmu i rezygnacji w obliczu autorytarnej władzy. To przekłada się też na bierność wobec wojny i strategie wypierania, po które sięgają niektóre osoby w Rosji na wieść o potwornościach dokonywanych przez rosyjski reżim w Ukrainie.
Apatia jest odpowiedzią nie tylko na autorytaryzm – wiąże się silnie także z modus vivendi ideologii neoliberalnej. Nie dziwi zatem, że tak często słyszy się o wypaleniu i „wyczerpaniu współczuciem” w świecie rozwiniętym. Autorka wykładu przyjrzy się logice apatii w naszych czasach, zajmie się również zagadnieniem „prawa do apatii”, które było modne w połowie ubiegłego stulecia wśród niektórych amerykańskich teoretyków polityki. W podsumowaniu badaczka zajmie się natomiast problemem apatii w stosunku do wojny oraz „wyczerpania współczuciem”, które często ma miejsce w czasach potwornych agresji.
08.07.2022
18:00-19:30 CEST
Nuklearny szantaż i faszyzm surowcowy
Svitlana Matviyenko i Oleksiy Radynski
[online]
Nuklearny szantaż i cyberterror, Svitlana Matviyenko
Zajęcie zarówno czarnobylskiej, jak i zaporoskiej elektrowni jądrowej na przełomie lutego i marca 2022 roku wytworzyło poczucie bliskości katastrofy i w pewnym sensie stanowiło echo groźby jądrowej Władimira Putina, który 27 lutego rozkazał rosyjskiemu ministrowi obrony i szefowi sztabu postawić rosyjskie siły odstraszania nuklearnego w stan „specjalnej podwyższonej gotowości”, jako że zajęcie elektrowni umożliwiło włączenie ich do rosyjskiej infrastruktury jako broni jądrowej. Te przypadki „terroryzmu jądrowego” leżą w samym sercu działań wojennych, gdzie dwie główne siły cyberwojny zbiegają się, dążąc do realizacji najczarniejszego scenariusza.
Rosyjski faszyzm surowcowy to wina Europy, Oleksiy Radynski
W swoim wykładzie autor przedstawi studium przypadku niesławnego gazociągu Nord Stream i jego związków z wojną prowadzoną przez Władimira Putina w Ukrainie. Projekt zapoczątkowany w 2011 roku uczynił Niemcy de facto współwinnymi powstania rosyjskiego reżimu „faszyzmu paliwowego”. Zyski z europejskiej konsumpcji gazu finansowały rosyjską machinę militarną, podczas gdy zależność od taniego rosyjskiego surowca opóźniała transformację energetyczną z paliw kopalnych na odnawialne źródła energii i pogarszała kryzys klimatyczny. Dołączając do projektu Nord Stream, Niemcy zasygnalizowały – być może mimowolnie – że wszelkie dyskusje o roli Ukrainy w projekcie europejskim to wyłącznie pusta retoryka. W europejskich realiach, jakie nastały po upadku Związku Radzieckiego, od niedawna niepodległej Ukrainie przypisano tylko jedną rolę geopolityczną: strefy przejściowej umożliwiającej dostawy rosyjskich paliw kopalnych do europejskich konsumentów za pośrednictwem pozostałych z czasów ZSRR gazociągów zakopanych w ukraińskiej ziemi. Projekt Nord Stream powstał, by ta strefa przejściowa przestała być potrzebna. W chwili, gdy Niemcy zgodziły się odebrać Ukrainie jej siłę tranzytową, scena dla rosyjskiej inwazji w 2022 roku była gotowa.
09.07.2022
18:00-19:30 CEST
Lekcje z wojny rosyjsko-ukraińskiej
Alexander J. Motyl
[online]
Wojna rosyjsko-ukraińska zmieniła rzeczywistość geopolityczną i podała w wątpliwość międzynarodowy system ukształtowany po drugiej wojnie światowej. Niezależnie od wyniku wojny demokracja, autorytaryzm, pokój, wojna, liberalizm oraz nieliberalizm zmienią się w istotny sposób.
