Konsensus warszawski

Forum zatytułowane Konsensus warszawski stanowić będzie zwieńczenie cyklu seminaryjnego „Ekonomie przyszłości”. Punktem wyjścia w obradach będą wystąpienia, dyskusje, artykuły i komentarze, które powstały w ramach seminarium. W ciągu kilkunastu miesięcy spotkań udało nam się rozpoznać główne wątki krytyki dominujących nurtów w ekonomii i polityce gospodarczej; teraz chcemy się skupić na przejściu od diagnoz dotyczących kondycji, sprzeczności i społecznych kosztów globalnego kapitalizmu do konkretnych postulatów jego transformacji. Celem forum będzie wyciągnięcie nie tylko teoretycznych, ale przede wszystkim praktycznych wniosków z rozwijającej się obecnie na całym świecie krytyki ekonomii i polityk ekonomicznych głównego nurtu. Chcemy zatem zarysować mapę wyjścia poza ramy neoliberalnej ortodoksji i legitymizowanego przez nią systemu. Jednocześnie postaramy się wskazać te siły i dynamiki społeczne, które mogłyby stanowić oparcie dla postulowanych dziś zmian.

Oczywistym punktem odniesienia dla forum jest Konsensus waszyngtoński, czyli sformułowany przez Johna Williamsona pod koniec lat 80. XX wieku zbiór zasad neoliberalnej polityki, który stał się kanonem dla organizacji takich jak Światowa Organizacja Handlu (WTO) czy aktów prawnych, jak europejski Pakt stabilności i wzrostu. Trwający obecnie kryzys, podobnie jak ten z lat 2007–2015, radykalnie podważył większość zasad Konsensusu waszyngtońskiego. Mało kto wierzy, że wyprowadzą nas z niego prywatyzacje, obniżki podatków, cięcia budżetowe i deregulacje rynków finansowych. W świetle zagrożenia, jakie dla milionów ludzi stanowi brak dostępu do szczepionek w czasie pandemii, zawarta w tamtym dokumencie idea wzmacniania ochrony patentowej ujawnia swoje barbarzyńskie drugie dno. Wszystko to pokazuje, że polityka ekonomiczna potrzebuje dziś nowych podstaw. Dlatego postanowiliśmy dokonać przechwycenia i nazwać nasze forum Konsensusem warszawskim.

Podzieliliśmy je na trzy sesje. Pierwsza skoncentruje się na nowych obszarach i tematach analizy ekonomicznej; druga pokaże strategie rewizji dotychczasowych polityk ekonomicznych; trzecia skupi się na społecznych warunkach urzeczywistnienia programów wyjścia poza neoliberalny kapitalizm. Każda sesja składać się będzie z krótkich wystąpień oraz debat wokół zaprezentowanych koncepcji. Propozycje poddamy dyskusji, a następnie postaramy się wypracować wokół nich konsensus.

Spotkanie będzie transmitowane ze Studia MA3450 na kanały społecznościowe Biennale z wykorzystaniem narzędzi umożliwiających widzom komentowanie i zadawanie pytań online, w czasie rzeczywistym, tak aby wszyscy uczestnicy mieli szansę włączyć się w szeroką dyskusję.

Kurator:

.

Przemysław Wielgosz

Le Monde diplomatique – edycja polska

Program

Sesja pierwsza
Topografie
10:00–12:00

Wyzwania związane z kryzysami dotykającymi światową gospodarkę wytyczają granice współczesnego kapitalizmu. Widzimy ograniczenia teorii i nieadekwatność polityk ekonomicznych. Rzeczywistość realnie istniejącego kapitalizmu wymyka się z ram, w których chciałby ją zamknąć neoliberalizm. Zachodzi też jednak znacznie poważniejsza transformacja. Dziś zjawiska takie jak antropogeniczna zmiana klimatu wstrząsają nie tylko teoriami dotyczącymi gospodarki, ale także samymi fundamentami nowoczesnych nauk ekonomicznych. Kluczowe i podzielane przez główne nurty ekonomii kategorie takie jak „wzrost gospodarczy”, „rozwój”, „rentowność”, „racjonalna alokacja zasobów” oraz sama racjonalność ekonomiczna zostały zakwestionowane. Czy podzielą losy homo oeconomicus – koncepcji będącej antropologiczną podstawą teorii ekonomicznych rozwijanych w ciągu minionych trzech wieków?

Coraz więcej ekonomistek i ekonomistów jest dziś świadomych konieczności zmiany terytorium, po którym się poruszają. Chodzi zatem o podjęcie nowych tematów, dotychczas ignorowanych lub odrzucanych. Należą do nich między innymi konsekwencje antropocenu, kwestie ekologii, pracy opiekuńczej, dóbr wspólnych czy transformacji globalnych łańcuchów wartości. Ważne wydaje się też przezwyciężenie ograniczeń teoretycznych, które uniemożliwiają ekonomistom sensowną analizę nowych problemów i kwestii wykraczających poza ramy tradycyjnego przedmiotu ich badań. Zmiana topograficzna odnosi się zarówno do konieczności porzucenia nieuzasadnionych roszczeń ekonomii do statusu nauki ścisłej, jak i do odzyskania przez nią zdolności do zmierzenia się z własnym politycznym charakterem. Stawką jest tu także odzyskanie ekonomicznej wyobraźni, teoretycznej odwagi, a wreszcie zdolności do projektowania lepszego świata.

W dyskusji udział biorą:

Moderacja:

Sesja druga
Rewizje
12:15–14:15

Kryzys to dobry czas dla debaty ekonomicznej. Rozpad hegemonii otwiera możliwości rewizji myślenia o kluczowych wątkach współczesnej myśli ekonomicznej. Pozwala odzyskać zagubioną w minionych dekadach zdolność krytycznej analizy, jest szansą dla radykalizmu i pożywką heterodoksji. Od lat 2007–2008 znajdujemy się w długim cyklu gospodarczych i społecznych wstrząsów, które na nowo ukształtowały debatę. Ekonomiczny rewizjonizm stał się integralną częścią głównego nurtu, kryzys pandemiczny kazał natomiast zadać wiele nieortodoksyjnych pytań i postawił wiele radykalnych propozycji na ostrzu noża. Wielka interwencja państw w gospodarki oraz w celu ratowania miejsc pracy tworzą okoliczności sprzyjające niekonwencjonalnemu mierzeniu się z kwestią długu publicznego i prywatnego, a wręcz je wymuszają. Przedmiotem dyskusji jest już nie tyle zerwanie z regułami budżetowymi, wymogami niskiego deficytu i barierami zadłużenia, ile to, czy dokonało się to „w drodze wyjątku”, czy w trybie strukturalnej zmiany o trwałym charakterze. Pytaniem praktycznym stał się dylemat, czy dokonywać wyboru między fetyszyzowaną przez neoliberałów polityką pieniężną a polityką fiskalną, czy raczej traktować je komplementarnie. W najbliższej przyszłości możemy mierzyć się z wyzwaniami i szansami, jakie tworzy inflacja, oraz wreszcie stanąć przed koniecznością wprowadzenia globalnego progresywnego opodatkowania majątkowego.

W dyskusji udział biorą:

Moderacja:

Sesja trzecia
Antagonizmy
15:45–17:45

Doświadczenia kryzysu lat 2007–2015 boleśnie nam uzmysłowiły, że siła racji na ogół nie wpływa na realną zmianę polityczną. Zasada ta odnosi się zwłaszcza do polityki ekonomicznej. Intelektualna kompromitacja neoliberalizmu i zmiana nastroju ideologicznego po krachu finansowym jesienią 2008 roku zbiegła się z zaostrzeniem polityk neoliberalnych w ramach zarządzania kryzysem. Te doświadczenia przekonują, że siła racji krytyki globalnego kapitalizmu potrzebuje racji siły. Dlatego każda krytyczna analiza ekonomiczna, która formułuje projekt mniej lub bardziej radykalnych zmian, musi obejmować także odpowiedź na pytanie o to, kto te pożądane zmiany wymusi na rządzących. W głównym nurcie polityki ekonomicznej przez kilka dekad panował neoliberalny konsensus. Oznacza to, że impuls transformacji musi przyjść spoza gabinetów sprawujących władzę polityków. Kluczowe znaczenie ma tu wiara nie tyle w tradycyjne partie polityczne, ile we wpływ, jaki mogą na nie wywrzeć oddolne ruchy społeczne. Układ sił społecznych jest kluczem do wszelkiej zmiany w sferze ekonomii i zarządzania gospodarką. Dlatego ekonomia, która nie boi się przymiotnika „polityczna”, musi przyglądać się dynamice antagonizmów klasowych. Na tym właśnie polu kształtują się społeczne dynamiki, które racjom ekonomii krytycznej mogą dać polityczną siłę umożliwiającą przeprowadzenie zmian. Warto zatem przyjrzeć się potencjałowi i wektorom transformacji, które ujawniają się dziś w walkach pracowniczych wybuchających w centrach globalnego przemysłu, zakłócają łańcuchy dostaw czy mobilizują osoby wykonujące prace opiekuńcze. Bez powiązania z nimi wszelkie słuszne postulaty socjalne, genderowe czy ekologiczne pozostaną jedynie moralizatorstwem.

W dyskusji udział biorą:

Moderacja: