Rok kryzysów i poszerzania pola walki.
2020 w Biennale Warszawa
Mijający rok był czasem gwałtownych zmian i nowych wyzwań. Biennale Warszawa starało się im sprostać, kładąc nacisk na poszerzanie granic społeczno-politycznej wyobraźni oraz poszukiwanie kolektywnych sposobów wychodzenia z sytuacji kryzysowych.
W centrum działań Biennale Warszawa stoi walka o prawa obywatelskie i prawa człowieka. W obliczu ostatnich wydarzeń w Polsce – protestów przeciw zakazowi aborcji i walk o prawa osób LGBT+ – najważniejsza wystawa w tegorocznym programie nabrała szczególnej aktualności. Pokazywana jesienią tego roku ekspozycja przygotowana wspólnie z londyńskim a/political Chronimy was przed wami samymi hiszpańskiego kolektywu Democracia dotyczyła kwestii inwigilacji i brutalności policji, która wzmacnia swoją pozycję w autorytarnych reżimach władzy na całym świecie. Jaka będzie przyszłość tej formacji? Wystawa konfrontowała wizerunki władzy z głosami sprzeciwu, ukazywała proces militaryzacji policji i stawiała pytania o rolę służb porządkowych. Policyjnej przemocy dotyczyła także konferencja Kogo chroni policja, w ramach której w dyskusji spotkali się przedstawiciele Biura Rzecznika Praw Obywatelskich, Fundacji Panoptykon oraz aktywiści działający w ruchach lokatorskich, queerowych, kobiecych, antyrasistowskich i prouchodźczych. Tego tematu dotyczy także dokument sieciowy dostępny pod adresem weprotectyoufromyourselves.com.
Aktywne reagowanie na bieżącą sytuację polityczną i wykorzystywanie narzędzi artystycznych do kreślenia nowych scenariuszy przyszłości to cele, które Biennale Warszawa stawia sobie od początku swojej działalności. W tym procesie codzienna praktyka w lokalnym kontekście jest równie ważna jak ponadnarodowe, interdyscyplinarne sieciowanie. W OnCurating Project Space w Zurychu staliśmy się częścią wystawy i projektu mediatorskiego Games.Fights.Encounters (Gry.Starcia.Spotkania), opowiadających o sztuce i aktywizmie, a pokazywana w ubiegłym roku w Biennale Warszawa wystawa FLORAPHILIA. Rewolucja roślin kuratorowana przez Anetę Rostkowską trafiła w marcu do Temporary Gallery w Kolonii. W ramach East European Biennial Alliance współorganizowaliśmy sympozjum Culture at the Crossroads: What Collaboration Do We Want in Eastern Europe poświęcone roli instytucji artystycznych w zmieniającym się pejzażu politycznym. Z kolei projekt FEINART – The Future of European Independent Art Spaces in a Period of Socially Engaged Art, w którym uczestniczymy, to platforma współpracy między europejskimi ośrodkami badawczymi a sektorem sztuki niezależnej i społecznie zaangażowanej. Wzajemnego uczenia się i oduczania dotyczy seminarium i rezydencje Re–Directing: East x Empathic Pedagogies, które przygotowujemy wraz z Centrum Sztuki Współczesnej Zamek Ujazdowski oraz Siecią Pedagogik Empatycznych.
W ramach międzynarodowej współpracy z grupą badawczą EUROPACH Biennale Warszawa na początku 2020 roku pokazało wystawę HIVstorie: Żywe polityki. Skupiała się ona na indywidualnych i kolektywnych doświadczeniach osób żyjących z wirusem HIV, przedstawiając różnorodne formy życia polityk HIV/AIDS z perspektyw wielu społeczności, krajów i regionów, w tym Polski, Niemiec, Wielkiej Brytanii czy Turcji, a także z poziomu europejskiego. Recepcją tematyki HIV i AIDS w Polsce zajmuje się w Biennale Warszawa także Szymon Adamczak. Rezydencja tego artysty przyjęła formę platformy badawczej poświęconej lokalnej specyfice epidemii AIDS i uzupełnianiu pustych lub przemilczanych kart zbiorowej pamięci.
Sprawiedliwość społeczna, polityka energetyczna i modele wychodzenia z kryzysu ekologicznego były tematem projektu Zakopane słońce Aleksandry Jach i Michała Dąbrowskiego. Miał on swoją premierę po wakacjach i była to multimedialna opowieść o tym, w jaki sposób produkcja i konsumpcja energii wpływają na nasze codziennie praktyki oraz dogłębnie kształtują gospodarkę, politykę i kulturę. Biennale Warszawa szuka formatów działalności, które pozwalają reagować na nowe sytuacje społeczne. Rozbudowany dokument sieciowy Zakopane słońce był formą wirtualnej wystawy i zaproszeniem naszej publiczności do przestrzeni internetowej. Tu oglądać można również wystawę Rasa i las, która z powodu pandemii koronawirusa została przedwcześnie zamknięta. Ekspozycja przygotowana przez interdyscyplinarny zespół badawczy INTERPRET śledzi związki ludobójstwa, ekobójstwa i gospodarki leśnej.
Co zrobić, aby nasza debata odpowiadała na wyzwania przyszłości? Sposobów wykorzystywania wiedzy w procesach emancypacyjnych oraz poszerzania pola współczesnych dyskusji Biennale Warszawa szukało w ramach cyklów dyskursywnych i publikacji. Odzyskiwaniu wyobraźni ekonomicznej poświęcone były Ekonomie przyszłości, których kuratorem jest Przemysław Wielgosz. Seminaria prowadzone przez czołowych ekonomistów reprezentujących nurty ekonomii heterodoksyjnej miały zwrócić uwagę uczestników na ignorowane lub marginalizowane dotąd wątki, jak alternatywne ekonomie cyfrowe, platformowy kooperatyzm czy walka klas w XXI wieku. Z kolei cykl wykładów zatytułowany Plebs, dobra wspólne i alternatywy dla kapitalizmu, którego kuratorami byli Michał Pospiszyl, Katarzyna Czeczot oraz Łukasz Moll, skupiał się na plebejskich formach życia. Historie kobiet oskarżonych o czary, górskich uciekinierów, nielegalnych imigrantów, radykałów i heretyków z pirackich statków stały się laboratoriami eksperymentującymi z niekapitalistycznymi formami życia.
Pandemia koronawirusa jest nie tylko wyzwaniem organizacyjnym, które wymusiło nowe sposoby działania instytucji kultury i prezentacji sztuki, ale także kryzysem, który odsłonił trudną sytuację ekonomiczną artystów i artystek. Dlatego Biennale Warszawa uruchomiło program rezydencyjny skierowany do artystów, badaczy, kuratorów i aktywistów. Miesięczne rezydencje online dla piętnastu uczestników i uczestniczek oraz zespołów stały się polem wymiany wiedzy i doświadczeń dotyczących artystycznych i społeczno-politycznych kontekstów ich pracy i badań. Działania artystów w ramach rezydencji dotyczą poszukiwania alternatywnych modeli ekonomicznych, społecznych, politycznych i edukacyjnych, które mogłyby zostać wprowadzone po pandemii.
Błyskawiczną odpowiedzią na pierwszy lockdown był również nasz dziennik sieciowy „COVID-19. Jaki świat po pandemii?”. Autorzy i autorki opublikowanych w tym cyklu tekstów zastanawiali się nad politycznymi, ekonomicznymi czy ekologicznymi alternatywami, które w czasie kryzysu stają się możliwe do uchwycenia. Raport Inna kultura jest możliwa. Koronawirus i przyszłość kultury w Polsce przygotowany na zlecenie Biennale Warszawa przez Fundację Inicjatyw Strategicznych INSTRAT dotyczył z kolei problemów strukturalnych sektora kultury, które ujawniły się w wyniku pandemii. Kulturze w kontekście globalnym jest poświęcona także książka W poszukiwaniu wspólnego mianownika. Uniwersalizm i progresywna polityka kulturalna pod redakcją Jana Sowy – zbiera ona głosy europejskich intelektualistek, badaczy i aktywistek dotyczące problemu kolonializmu, neoliberalnej globalizacji, polityki tożsamości, populizmu oraz migracji. Rok w Biennale Warszawa wieńczy wydana wraz z Instytutem Kultury Polskiej Uniwersytetu Warszawskiego publikacja Kultury antycypowanych przyszłości, której stawką jest przywrócenie przyszłości jako centralnej kategorii krytycznie nastawionej humanistyki oraz nauk społecznych.